شبکه بازویی یا براکیال پلکسوس (Brachial Plexus) مجموعه‌ای پیچیده و سازمان‌یافته از اعصاب است که از نخاع گردنی منشأ گرفته و مسئول حس و حرکت کل اندام فوقانی یعنی شانه، بازو، ساعد و دست می‌باشد. این شبکه حیاتی، نقش بسیار مهمی در ارتباط سیستم عصبی مرکزی با اندام فوقانی ایفا می‌کند و هرگونه آسیب به آن می‌تواند منجر به ناتوانی جدی حرکتی یا حسی شود.
شبکه بازویی
شبکه بازویی از ریشه‌های عصبی C5 تا T1 نخاع گردنی تشکیل شده است. این ریشه‌ها ابتدا به تنه‌های اصلی، سپس به تقسیمات قدامی و خلفی، و در نهایت به طناب‌ها (cords) و اعصاب محیطی تبدیل می‌شوند. این تقسیم‌بندی پیچیده باعث می‌شود که هر عصب اصلی دست، بخشی از ترکیب چندین ریشه نخاعی باشد.
بخش‌های اصلی شبکه بازویی
شبکه بازویی شامل ۵ بخش کلیدی است:
- ریشه‌ها (Roots): C5 تا T1
- تنه‌ها (Trunks): فوقانی، میانی و تحتانی
- تقسیمات (Divisions): قدامی و خلفی
- طناب‌ها (Cords): جانبی، خلفی و داخلی
- اعصاب محیطی (Branches): مانند عصب مدین، اولنار، رادیال و موسکولوکوتانئوس
این ساختار به اعصاب اجازه می‌دهد که عملکردهای متنوعی مانند کنترل عضلات یا انتقال حس از پوست را با دقت بالا انجام دهند.
عملکرد شبکه بازویی
کنترل دقیق حرکت و حس در اندام فوقانی
اعصاب ناشی از شبکه بازویی وظایف زیر را برعهده دارند:
- حرکت دادن عضلات شانه، بازو، ساعد و دست
- انتقال حس لامسه، درد، فشار و دما از اندام فوقانی به مغز
- کنترل حرکات ظریف انگشتان و مچ
هرکدام از اعصاب محیطی وظیفه‌ای خاص دارند. به‌عنوان مثال، عصب رادیال باعث اکستنشن (باز شدن) انگشتان و مچ می‌شود و عصب مدین در حرکات دقیق انگشت شست نقش دارد.
آسیب به شبکه بازویی
از کشیدگی خفیف تا پارگی کامل
آسیب‌های شبکه بازویی ممکن است در اثر تصادف، زایمان سخت، سقوط، یا کشیدگی شدید رخ دهد. شایع‌ترین آسیب‌ها شامل:
- نوراپراکسی: آسیب موقتی و برگشت‌پذیر به اعصاب
- آکسونوتمزیس: آسیب متوسط با حفظ لایه‌های اطراف عصب
- نوروتمزیس: پارگی کامل عصب
- آسیب زایمانی: به‌ویژه در زایمان‌های دشوار که منجر به فلج بازویی نوزاد می‌شود
بیشتر بخوانید : جراحی دست
علائم آسیب شبکه بازویی
- ضعف یا فلج عضلات شانه، بازو و دست
- بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا درد در اندام فوقانی
- ناتوانی در انجام حرکات ظریف
- افتادگی یا تغییر وضعیت غیرعادی شانه و بازو
تشخیص آسیب شبکه بازویی
تلفیقی از معاینه دقیق و تصویربرداری تخصصی
برای تشخیص دقیق نوع و شدت آسیب، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- معاینه بالینی و عصبی دقیق
- نوار عصب و عضله (EMG & NCV)
- MRI یا MR Neurography
- در صورت لزوم: سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی اعصاب محیطی
تشخیص زودهنگام نقش بسیار مهمی در پیشگیری از آسیب‌های برگشت‌ناپذیر دارد.
درمان آسیب‌های شبکه بازویی
از درمان‌های نگه‌دارنده تا جراحی‌های میکروسکوپی
بسته به نوع آسیب، درمان متفاوت است:
- درمان محافظتی: شامل استراحت، فیزیوتراپی، داروهای ضدالتهاب و تسکین درد
- درمان توان‌بخشی: آموزش حرکات اصلاحی، الکتروتراپی، تمرینات کششی و تقویتی
- درمان جراحی: در آسیب‌های شدید ممکن است نیاز به ترمیم عصب، پیوند عصب یا انتقال تاندون باشد
جراحی‌های بازسازی شبکه بازویی نیاز به دقت فوق‌العاده و تجربه در جراحی اعصاب محیطی دارند و معمولاً توسط تیم تخصصی نورولوژیست و ارتوپد انجام می‌شود.